Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Radomiu

POSTANOWIENIE

Dnia 17 grudnia 2024 roku

Sąd Rejonowy w Radomiu I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący Sędzia SR Dariusz Wieński

Protokolant: sekretarz sądowy Arkadiusz Włoskowicz

po rozpoznaniu w dniu 11 grudnia 2024 roku w Radomiu

na rozprawie sprawy

z wniosku I. M.

z udziałem P. W., (...) Państwowych Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.

o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia spadkowego o odrzuceniu spadku po A. M.

postanawia:

1. oddala wniosek,

2. orzec, że wnioskodawca i uczestnicy ponoszą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Sędzia SR Dariusz Wieński

Sygn. akt I Ns 719/24

UZASADNIENIE

Wnioskiem z dnia 5 sierpnia 2024r. (data prezentaty) małoletni I. M. (1), reprezentowany przez przedstawiciela ustawowego ojca D. M., wniósł o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych braku złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku i przyjęcie oświadczenia o odrzuceniu spadku po A. M. zmarłej w dniu 8 stycznia 2022r. w R., a także udzielenie zezwolenia na dokonanie tej czynności w imieniu małoletniego jako przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka. Na uzasadnienie podniesiono, że ojciec wnioskodawcy nie był świadomy tego, że syn zostanie obciążony długami po zmarłej prababci. (wniosek k. 2 - 3)

W piśmie z dnia 10 października 2024r. P. W. – matka wnioskodawcy, przyłączyła się do wniosku. (k. 17)

(...) S.A. z siedzibą w W. nie zajął stanowiska w sprawie.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

A. M. córka J. i M. zmarła w dniu 8 stycznia 2022r. w R., i tu stale przed śmiercią zamieszkiwała. W chwili śmierci był wdową. Jej mąż J. M. (1) zmarł 16 kwietnia 1985r.

(dowód: odpisy skrócone aktu zgonu k. 15, 115 w aktach I Ns 47/23)

Pozostawiła dzieci M. K. (1), R. M. i J. K., albowiem I. M. (2) nie dożyła otwarcia spadku, gdyż zmarła w wieku 3 miesięcy. M. K. (1) wraz z dziećmi K. S. i M. K. (2) odrzucili spadek przed notariuszem w dniu 28 marca 2022r. R. M. wraz z dziećmi K. M., J. M. (2), D. M. i M. M. (2) odrzucili spadek notarialnie w dniu 2 czerwca 2022r. J. K. i jej córka Ż. S. odrzuciły spadek przed notariuszem w dniu 23 maja 2022r. Druga jej córka J. R. (1) odrzuciła spadek notarialnie w dniu 7 września 2022r. K. S. odrzuciła przed notariuszem spadek po A. M. w imieniu swoich małoletnich synów W. S. i O. S. w dniu 11 lipca 2023r. Z kolei M. K. (2) odrzucił spadek w imieniu swych małoletnich synów M. K. (3) i M. K. (4) w dniu 9 maja 2023r. J. R. (1) odrzuciła spadek po A. M. w imieniu swego małoletniego syna J. R. (2) w dniu 13 kwietnia 2024r. przed notariuszem w Wielkiej Brytanii.

(oświadczenia notarialne w sprawach I N 497/22, I N 808/22, I N 750/22, I N 895/23, I N 623/23, I N (...), I N 636/24)

Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po A. M., toczy się przed Sądem Rejonowym w Radomiu za sygn. I Ns 47/23. Postanowieniem z dnia 12 maja 2023r. wezwano do udziału w sprawie m. in. D. M. i I. M.. Odpis wniosku i wezwanie na rozprawę doręczono D. M., także jako przedstawicielowi małoletniego I. M. w dniu 7 czerwca 2023r.

(dowód: postanowienie k. 35, epo k. 74v)

Powyższy stan faktyczny ustalono na podstawie całokształtu materiału dowodowego zebranego w toku postępowania oraz w sprawach I Ns 47/23, I N 497/22, I N 808/22, I N 750/22, I N 895/23, I N 623/23, I N (...), I N 636/24 Sądu Rejonowego w Radomiu, w szczególności na podstawie wskazanych dokumentów urzędowych i prywatnych, które nie były kwestionowane przez uczestników ani od strony formalnej ani materialnej, a i Sąd nie znalazł podstaw do odmówienia im wiary.

Sąd Rejonowy, zważył co następuje:

Przedstawiciel ustawowy wnioskodawczyni wniósł o zatwierdzenie jego oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po A. M. w imieniu jego małoletniego syna I. M. córki i odebranie od niego oświadczenia o odrzuceniu spadku po w/w spadkodawcy w jej imieniu, po uprzednim wyrażeniu zgody na dokonanie tej czynności Jako powody niezłożenia oświadczenia w ustawowym terminie wskazał brak świadomości o dziedziczeniu syna.

Podstawę prawną wniosku stanowi art. 1019§1 – 3 kc w zw. z art. 84 kc i 88§2 kc.

Stosownie do art. 1019§2 kc spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może w powyższy sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu. Sposób uchylenia się określa §1 cyt. przepisu, w myśl którego uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem oraz spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca. Ponadto uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd. (§3)

Z kolei zgodnie z treścią art. 84§1 kc w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej. §2 mówi zaś, że można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny).

Wreszcie według art. 88§2 kc uprawnienie do uchylenia się wygasa: w razie błędu - z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby - z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał.

W tym miejscu niezbędne jest przypomnienie pewnych wiadomości ogólnych na temat dziedziczenia i przyjęcia spadku.

Stosownie do art. 924 kc spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy i z tą samą chwilą spadkobierca nabywa spadek (art. 925 kc). Nikomu jednak nie można narzucić nabycia praw i obowiązków cywilnoprawnych wbrew jego woli. Spadkobierca może więc nabyty z tą chwilą spadek przyjąć lub odrzucić z mocą wsteczną. Reguluje to art. 1012 kc stwierdzając, że spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić. Uprawnienie to obwarowane jest terminem ustawowym. W myśl art. 1015§1 kc oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie (w stosunku do spadków otwartych po 18.10.2015r.) jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Surowość normy z art. 1015§1 zd. 1 kc łagodzi więc wspomniany na wstępie art. 1019§2 kc. W piśmiennictwie podnosi się bowiem, że konstrukcję fikcyjnego przyjęcia spadku przez bierne zachowanie się spadkobiercy można zaakceptować jedynie pod warunkiem jednoczesnego zapewnienia spadkobiercy możliwości skorygowania skutków tej fikcji w sposób pozwalający na uwzględnienie przeciętnego stanu świadomości prawnej społeczeństwa, a możliwość taką dają spadkobiercy w pewnym stopniu właśnie przepisy o wadach oświadczenia woli.

W przypadku złożenia oświadczenia woli nieskierowanego do oznaczonego adresata, czyli takiego, jakim jest przyjęcie lub odrzucenie spadku, za prawnie doniosły błąd może być w świetle art. 84 kc uznany tylko taki błąd, który dotyczy treści czynności prawnej i który jest zarazem istotny, tj. uzasadnia przypuszczenie, że jeżeliby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, to nie złożyłby oświadczenia woli danej treści. Taki błąd musi istnieć oczywiście w chwili składania oświadczenia woli. Wymagania te odniesione do niezłożenia przez spadkobiercę w terminie oświadczenia oznaczają, że aby spadkobierca mógł się uchylić na podstawie przepisów o błędzie od skutków prawnych swego biernego zachowania, musi być - po pierwsze - przez cały bieg terminu w błędzie, co do okoliczności objętej treścią przyjęcia spadku następującego z mocy ustawy i - po drugie - wykazać, że jeżeliby znał prawdziwy stan w zakresie tych okoliczności, to rozsądnie oceniając, odrzuciłby spadek.

W razie stosowania art. 84 kc na podstawie odesłań zawartych w art. 1019 kc uzasadniona jest ze względu na specyfikę przyjęcia spadku jedynie - zarówno w odniesieniu do błędu, co do prawa jak i błędu co do faktów - modyfikacja dotycząca okoliczności, które doprowadziły do powstania błędu. W świetle art. 84 kc, składający oświadczenie woli może powołać się nawet na błąd przez siebie zawiniony. W celu jednak ochrony innych osób możliwość uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli skierowanego do oznaczonego adresata została w przypadku czynności prawnych odpłatnych dopuszczona tylko wtedy, gdy błąd został przez adresata wywołany lub gdy adresat wiedział o błędzie albo mógł go z łatwością zauważyć (art. 84§1 zdanie drugie kc). Te dodatkowe przesłanki prawnej doniosłości błędu nie są oczywiście aktualne w odniesieniu do przyjęcia spadku. Jednakże także skutki przyjęcia spadku nie zamykają się wyłącznie w sferze prawnej spadkobiercy, lecz oddziałują silnie na stosunki prawne wielu innych osób. Wzgląd na to przemawia za uzależnieniem prawnej doniosłości błędu w zakresie zastosowania art. 1019 kc nie tylko od tego, aby dotyczył on treści przyjęcia spadku i był istotny, ale i od tego, aby nie stanowił następstwa niedołożenia należytej staranności przez spadkobiercę. Ocena w tym względzie powinna być dokonana na podstawie okoliczności konkretnego przypadku i uwzględniać, wspomniany wyżej, przeciętny stan świadomości prawnej społeczeństwa.

Powyższe potwierdza ugruntowane orzecznictwo Sądu Najwyższego. W postanowieniu z dnia 29 listopada 2012r. wydanym w sprawie II CSK 171/2012 Sąd Najwyższy w pkt. 2 stwierdził, że „Skutki przyjęcia spadku nie zamykają się wyłącznie w sferze prawnej spadkobiercy, lecz oddziałują silnie na stosunki prawne wielu innych osób. Wzgląd na to przemawia za uzależnieniem prawnej doniosłości błędu w zakresie zastosowania art. 1019 k.c. nie tylko od tego, aby dotyczył on treści przyjęcia spadku i był istotny, ale i od tego, aby nie stanowił następstwa niedołożenia należytej staranności przez spadkobiercę. (LEX nr 1294475). W postanowieniu z dnia 18 marca 2010r. w sprawie sygn. V CSK 337/09 Sąd Najwyższy orzekł, że „Nie jest błędem istotnym - w rozumieniu art. 1019 § 2 k.c. w związku z art. 84 § 1 i 2 k.c. - nieznajomość przedmiotu spadku pozostająca w związku z przyczynowym z niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustalaniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego.” (LEX nr 677786). Podobnie w postanowieniu z dnia 30 czerwca 2005r. w sprawie sygn. IV CK 799/04 – „Podstawę uchylenia się przez spadkobiercę od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może stanowić błąd prawnie doniosły (art. 1019 § 2 w zw. z art. 84 § 1 zdanie pierwsze i § 2 k.c.). Błędem takim nie jest nieznajomość przedmiotu spadku pozostająca w związku przyczynowym z niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustalaniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego.” (OSNC 2006/5/94). W postanowieniu z dnia 05 lipca 2012r. w sprawie sygn. IV CSK 612/11 stwierdził z kolei, że „Niewiedza spadkobiercy o stanie spadku, pomimo podjętych odpowiednich i możliwych działań, może być uznana za błąd istotny (art. 1019 § 2 w związku z art. 84 § 2 k.c.). (OSNC 2013/3/39)

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy stwierdzić należy, że D. M. jako przedstawiciel ustawowy uzyskał wiedzę o powołaniu w jego miejsce swego syna w chwili złożenia przez siebie oświadczenia o odrzuceniu spadku po babce A. M., czyli w dniu 2 czerwca 2022r. Jak wynika wprost z aktu notarialnego (k. 4 – 6) w §6 pkt. 2 D. M. oświadczył, że posiada małoletniego syna I. M. syna D. i P. wraz z nim zamieszkałego. Z kolei w pkt. 3 stawiający oświadczyli, że według ich wiedzy po powyższych oświadczeniach o odrzuceniu spadu do kręgu spadkobierców ustawowych A. M. należą obecnie m. in. syn D. I. M.. W §7 notariusz pouczyła stawiających o treści księgi czwartej Kodeksu Cywilnego – spadki, co oznacza, że pouczyła o skutkach odrzucenia przez nich spadku, czyli powołania w ich miejsce ich zstępnych dzieci) oraz o terminie i sposobie odrzuceniu spadku przez następców.

Mając powyższe na uwadze stwierdzić należy, że pomimo ciążącego na przedstawicielu ustawowym wnioskodawcy obowiązku udowodnienia swoich twierdzeń, nie przedstawił on dowodów potwierdzających zaistnienie okoliczności uzasadniających przyjęcie, że niezachowanie terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po prababce w imieniu swojego syna było wynikiem zaistnienia istotnego i niezawinionego błędu co do prawa lub co do faktu.

Choć wnioskodawca twierdzi, że nie złożył przedmiotowego oświadczenia, gdyż był nieświadomy takiego obowiązku, czyli innymi słowy nie został o nim poinformowany przez notariusza, to jednak treść aktu notarialnego jednoznacznie temu zaprzecza. Z dokumentu tego wprost wynika, że D. M. miał pełną świadomość, że w jego miejsce powołany do spadku zostaje jego syn I. M. (1). Biorąc pod uwagę zapis mówiący o pouczeniu o treści księgi czwartej k.c. należy przyjąć, że notariusz pouczyła go również, że ma 6 miesięcy na odrzucenie spadku w imieniu syna. Ojciec małoletniego wnioskodawcy zbagatelizował te informacje i termin ten upłynął bezskutecznie.

W świetle powyższych okoliczności, nie złożenie oświadczenia w imieniu małoletniego wnioskodawcy o odrzuceniu spadku po A. M. przez ojca nie było wynikiem usprawiedliwionego błędu co do prawa, lecz wynikiem zaniedbania. Pomimo, że D. M. uzyskał niezbędną wiedzę prawną, by odrzucić spadek w imieniu syna, w efekcie nie dołożył należytej staranności, której należy wymagać od przeciętnego rodzica, i nie złożył oświadczenia o odrzuceniu spadku ani przed sądem ani przed notariuszem. Jego zachowanie musi być uznane za zawinione, a taka ocena sprzeciwia się uwzględnieniu wniosku, albowiem w przeciwnym razie naruszenie procedury odbyłoby się bez konsekwencji prawnych, czyniąc ją zbędną oraz stanowiłoby niebezpieczny precedens na przyszłość.

Po drugie za oddaleniem wniosku przemawia to, że jest spóźniony. Jak wspomniano zgodnie z art. 88§2 kc uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych działania pod wpływem błędu wygasa z upływem roku od jego wykrycia. Jeśli by nawet przyjąć, że D. M. o powołaniu swojego syna do spadku po A. M. dowiedział się w sprawie I Ns 47/23, to przecież nastąpiło to w dniu 7 czerwca 2023r., a zatem wskazany wyżej termin zawity upływał w dniu 7 czerwca 2024r. Tymczasem wniosek w sprawę niniejszej wpłynął dopiero w dniu 5 sierpnia 2024r., czyli po terminie.

Z tych wszystkich względów Sąd na podstawie art. 1019 kc, z uwagi na brak przesłanek określonych w tym przepisie, oddalił wniosek.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 520 § 1 kpc.

Sędzia SR Dariusz Wieński

Z/

(…)

07.01.2025r.

Sędzia SR Dariusz Wieński